Παππάς Ηλίας: Τα όρια των ιδιωτικοποιήσεων και η μη επένδυση στην Ελλάδα

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2010 ανάγκασε πολλές από τις οικονομικά προβληματικές οικονομίες του Νότου να εκποιήσουν «ζημιογόνες» δημόσιες εταιρίες με διαδικασίες fast track έχοντας έναν διττό στόχο, της εξυγίανσης από τη μια και της εισροής χρημάτων στα κρατικά ταμεία από την άλλη. Η διαδικασία ήταν περίπου κοινή, αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων υπήρχε κατάτμηση αυτών των εταιριών σε περισσότερες, διαχωρίζοντας έργα, παραγωγή, δίκτυα και εμπορία. Χαρακτηριστική περίπτωση  αποτελεί η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού.

Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) διαχωρίζεται σε 3 εταιρίες τη ΔΕΗ Α.Ε που έχει την εμπορία του Ηλεκτρικού ρεύματος, τον Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) που συστάθηκε το 2011 και έχει την ευθύνη μεταφοράς στην υψηλή και υπερυψηλή τάση και τη Δημόσια Επιχείρηση Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) που συστάθηκε και αυτή το 2011 και έχει την ευθύνη του δικτύου χαμηλής και μέσης τάσης. Οι πιο πάνω εταιρίες αρχικά αποτελούσαν θυγατρικές της ΔΕΗ Α.Ε και λειτουργούν υπό την εποπτεία της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας.

Ο ΑΔΜΗΕ μέχρι το τέλος Ιουνίου του 2017, ήταν θυγατρική εταιρεία της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού Ελλάδος. Από τις 20 Ιουνίου 2017, ο ΑΔΜΗΕ ακολουθεί το μοντέλο του ιδιοκτησιακά διαχωρισμένου Διαχειριστή (Ownership Unbundling) και είναι εναρμονισμένος πλήρως με την Οδηγία 2009/72/ΕΚ. Από 24 Ιουλίου 2017, η μετοχική σύνθεση του ΑΔΜΗΕ είναι η εξής: 51% ΑΔΜΗΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ Α.Ε., 25% ΔΕΣ ΑΔΜΗΕ Α.Ε. και 24% State Grid Europe Limited.

Το Φεβρουάριο το 2022 η ΔΕΗ Α.Ε. ολοκληρώνει την πώληση του 49% του ΔΕΔΗΕ στη Macquarie Asset Management. Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνεται η ιδιωτικοποίηση ενός σημαντικού μέρους των δικτύων του Ελληνικού συστήματος μεταφοράς ενέργειας.

Το Ελληνικό δίκτυο, είναι ένα σχετικά απαρχαιωμένο δίκτυο, με την μεγαλύτερη πλειονότητα των καλωδίων να διακινούνται μέσω στύλων (ξύλινων ή τσιμεντένιων) ακόμα και μέσα στον αστικό ιστό. Δεν είναι τυχαίο, πως οι καιρικές συνθήκες δημιουργούν συχνές διακοπές ηλεκτροδότησης. Ακόμη, μικροί παραγωγοί ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (πχ αγρότες) διαμαρτύρονται για τις υπερβολικές καθυστερήσεις (2-3 έτη) για να συνδεθούν στο δίκτυο χαμηλής τάσης με την πρόφαση ότι το δίκτυο είναι κορεσμένο ή ότι δεν υπάρχουν κατάλληλα μέσα (πχ μετασχηματιστές) οι οποίοι αγοράζονται με συγκεκριμένη διαδικασία. Στην αντίπερα όχθη, οι μεγάλες καθετοποιημένες επιχειρήσεις, οι οποίες είναι ταυτόχρονα παραγωγοί και πωλητές, έχοντας ρευστότητα επενδύουν μόνοι τους στην κατασκευή υποσταθμών και συνδέονται απευθείας στην υψηλή τάση. Οι ίδιες εταιρίες μπορούν να πουλάν ακόμη και σε αρνητικές τιμές την παραγωγή τους, αφού έχουν εξασφαλισμένα κέρδη από την πώληση της ενέργειας στους καταναλωτές. Μέσω αυτών δημιουργείται στρέβλωση στην αγορά ενέργειας.

Επιπρόσθετα, ενώ τα δίκτυα ιδιωτικοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, οι επενδύσεις σε έρχονται με την ίδια ταχύτητα. Γίνεται ξεκάθαρο πως οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έρχονται να κερδίσουν αρκετά χρήματα μέσω αυτών. Οι συμβάσεις παραχώρησης δεν προβλέπουν ρήτρες περί μη τήρησης των συμφωνηθέντων ή όταν εκείνες προβλέπονται δεν ενεργοποιούνται. Κατά κύριο λόγο οι επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι τώρα είναι χρηματοδοτούμενές από εθνικούς η Ευρωπαϊκούς πόρους Μόνο στις περιπτώσεις καταστροφών ή δυστυχημάτων η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας η κυβέρνηση ενεργοποιούνται ζητώντας ευθύνες. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η κακοκαιρία που έπληξε την πρωτεύουσα της Ελλάδας το 2021 κατά την οποία περιοχές της έμειναν χωρίς ηλεκτροδότηση ακόμα και για 3 ημέρες

Από τα παραπάνω κρίνεται χρήσιμο να επικαιροποιήσουμε την έννοια του δημοσίου αγαθού στην Τρίτη δεκαετία του 21^ου αιώνα. Στον κλασικό ορισμό του, δημόσιο αγαθό χαρακτηρίζεται εκείνο στο οποίο δεν μπορεί να αποκλειστεί κανείς είτε πληρώνει είτε δεν πληρώνει γι’ αυτό (κλασικό παράδειγμα η άμυνα). Στην σύγχρονη εκδοχή του δημόσιο αγαθό θα πρέπει να χαρακτηρίζονται και έννοιες όπως η ασφάλεια στην περίπτωση μας. Στην μοντέρνα εκδοχή της κοινωνίας μας, εκτός από το νερό, είναι αδύνατον να ζήσει κανείς χωρίς ηλεκτρικό, επικοινωνίες, τροφή, υγεία και θέρμανση. Ο τρόπος ζωής μας δηλαδή, στις δυτικές ανεπτυγμένες κοινωνίες, πρέπει να χαρακτηρίζεται ως δημόσιο αγαθό και να αγωνιζόμαστε αυτό το δημόσιο αγαθό να γίνει καθολικό και παγκόσμιο.

Τέλος, η αντίληψη περί κέρδους είναι  μη αποδεκτή όταν αναφερόμαστε σε δημόσια αγαθά όπως αυτά που περιεγράφηκαν. Επιχειρήσεις μπορούν να έχουν και αρνητική κερδοφορία όταν πρόκειται για την συλλογική ευημερία και ασφάλεια. Είναι κατανοητό πως τέτοιες επιχειρήσεις δεν μπορούν να ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος εύλογα έχει σκοπό το κέρδος, αλλά να είναι κρατικές και να εντάσσονται στη γενικότερη αντίληψη συλλογικής κοινωνικής προστασίας.